برای پویشِ همیاری با دانش‌آموزانِ سیستان و بلوچستان
”رستگاری یعنی این‌که وقتی دستِ کسی را می‌گیرید احساسِ ثواب نکنید، احساسِ وظیفه کنید.”
شارمین میمندی‌نژاد (مؤسس جمعیت امام علی)
در مسأله‌ی یاریگریِ اجتماعی، دو دیدگاهِ اساساً متفاوت وجود دارد: دیدگاه ”لطف‌مدار” و دیدگاه ”حق‌مدار“.
دیدگاه ”لطف‌مدار” که در حالِ حاضر جریانِ اصلی را تشکیل می‌دهد ، مسأله‌ی یاریگری را چیزی شبیه به ”تفقّد” و هِبه، با نگاهی از بالا به پایین صورت‌بندی می‌کند. در این نوع نگاه، همراه با جریانِ کمک‌ها درجاتی از مدیونیت به صورتی زیرپوستی و نامحسوس بر گُرده‌ی کمک‌شوندگان بار می‌شود. یک طرف لطف‌کننده است و طرفِ دیگر دریافت‌کننده‌ی الطاف.
دیدگاه دوم یا ”حق‌مدار” که کمیاب‌تر است، همانی است که در سخنِ میمندی‌نژاد در صدرِ این نوشتار منعکس است. یاریگریِ اجتماعی در این دیدگاه بخشی از “وظایف” همگانی، صورتی از همیاریِ اجتماعی و جزئی از حقوقی است که همگان بر گردنِ همگان دارند. از این منظر، احساسِ تعلّق به یک جامعه و انسجامِ حقیقیِ اجتماعی جز در سایه‌ی تأمینِ حدّی از حقوقِ اساسی برای همگان حاصل نخواهد شد. بدون این رویکرد، ما اصلاً نمی‌توانیم که ”ما” بشویم.
دیدگاه اول (لطف‌مدار) در میان نئوکان‌های آمریکا، محافظه‌کارانِ مذهبی یا غیرمذهبی و نیز در نظام‌های اقتدارگرا، نگرشِ غالب است. این دیدگاه با تولیدِ فضای مدیونیت و با حفظِ جریان بالا به پایینِ قدرت در قالبِ فرایندِ کمک‌رسانی، از موضعی بنده‌نوازانه این فرایند را دستمایه‌ی ”حامی‌پروری” می‌کند و آن را عاملِ بازتولید و تقویتِ مناسباتِ جاریِ قدرت می‌سازد. در این رویکرد، کمک‌رسانیِ اصیل و تأمینِ حقوقِ همه‌ی مردم مبنا نیست بلکه کمک‌رسانی برای درصدی اندک و تنها تا آن‌جا که تصوّرِ خدمت‌رسانی را در اذهانِ عمومی موجب شود کفایت می‌کند؛ لذا جای تعجب نیست که این نوع نگاه، پیوندِ وثیقی با رویکردهای مردم‌فریبانه (پوپولیستی) داشته باشد و ژست‌ها و سیاست‌های نمایشی و تبلیغاتی را دربرگیرد.
اما رویکرد مهاتما گاندی به یاریگریِ اجتماعی، ماهیتی از نوع دوم (حق‌مدار) داشت. همچنین با پیشینه‌ی تاریخی و اجتماعیِ متفاوت، سیاستگذاری‌های اجتماعی در کشورهایی نظیر سوئد، دانمارک، فنلاند، نروژ و ... گونه‌هایی از رویکردِ حق‌مدارند (همچنین است دیدگاه بالِ چپِ دموکرات‌های آمریکا، یعنی جناح بِرنی سندرز و البته نه همه‌ی دموکرات‌ها). در دیدگاهِ حق‌مدار، حقوقِ اجتماعیِ اولیه‌ی شهروندان (از قبیلِ برخورداری از آموزشِ همگانیِ با کیفیت) بایستی از ضمانتِ اجراییِ کافی برخوردار باشد و در عینِ اهمیت و نقشِ مثبتِ خیّرین در این میان، نمی‌توان بنیانِ تأمین و تحقّقِ چنین حقوقی را منحصراً به اراده‌های منفرد و گاهانه‌ی برخی افرادِ خیراندیش منوط کرد. این حقوقِ اجتماعی بایستی به‌صورتِ مستمر از طریق استقرارِ ترتیباتِ نهادی و قانونی (طبعاً با پشتوانه‌ی قویِ اجتماعی و مردم‌نهاد) تأمین و تضمین گردد.
تا رسیدن به آن‌جا که دیدگاهِ دوم (حق‌مدار) در جامعه‌ی ما به جریانِ اصلیِ تفکرِ یاریگری تبدیل شود، هنوز فاصله‌ای بسیار زیاد باقی است و مسیری بس پر فراز و نشیب فراروی ماست. اما پیمودنِ تمامِ مسیرهای طولانی و سخت، به‌هرحال با برداشتنِ گام‌های نخستین آغاز می‌شود. پویشِ ”همیاری با دانش‌آموزانِ سیستان و بلوچستان” حتماً یکی از گام‌های ارزشمند و مهم در گسترشِ نگرشِ حق‌مدارانه به آموزشِ همگانی است. به امید آن‌که اغلبِ ما روزی جزءِ این گروهِ اقلیّت باشیم!
فرهاد میثمی
مهرماه ۱۴۰۰
بند ۴ زندان رجایی‌شهر
No comments:
Post a Comment